Mikroorganizmaların Kontrol Altına Alınmasında Kullanılan Bazı Terimler

Hastalıkların önlenmesi için üzerinde durulması, bilinmesi ve titizlikle uygulanması gereken en önemli konuların başında patojenik etkenlerin üremelerine mani olunması ve öldürülmesidir. Ancak, sadece bu işlem her zaman yeterli değildir. Hastalara uygulanan sağaltım (medikasyon) yanı sıra, iyi bir dezenfeksiyon, sağlamlara aşı uygulanması (vaksinasyon) ve karantina önlemlerinin ve diğer sanitasyon tedbirlerinin de birlikte kullanılması ve devam ettirilmesi ile infeksiyonun önüne geçilebilir. Aksi takdirde, başarılı olunamaz. Ancak, bu önlemlerin ve diğer sanitasyon tedbirlerinin infeksiyon ajanının türüne (bakteriyal, viral, mantar, vs) veya seyrine (gizli, akut, subakut, kronik, perakut), etkenin özelliğine (sporlu, kapsüllü, antibiyotiklere duyarsız; viruslar, vs) göre bazı değişiklikler göstereceği açıktır.

Mikroorganizmaların öldürülmesi için bir çok nedenler, ve aynı zamanda yararlar bulunmaktadır. Bunlar da özetle aşağıda özetlenmiştir.
1- İnsan, hayvan ve bitkilerde hastalık oluşturan mikroorganizmaları yok etmek ve böylece infeksiyonlara ve yayılmalarına mani olmak.
2- Gıdaların, konservelerin, yiyecek maddelerinin, v.s. bozulmasını önlemek.
3- Besi yerlerini ve diğer ortamları mikroplardan arınmış hale getirmek.
4- Saf kültürlerin elde edilmesini sağlamak ve bunların kontaminasyonlarına mani olmak.
5- Malzeme ve aletlerin, mikroorganizmalarla bulaşmasını önlemek.
6- Hastalık etkenlerinin etrafa yayılmasına ve bulaşmasına mani olmak.

Mikroorganizmaların üremelerine mani olunmada veya öldürme tarzlarını ifade etmede pratikte birçok terimler kullanılmaktadır. Bunların başlıcaları şunlardır:
- Antibakteriyel: Bakterilerin üremesine mani olunması veya öldürülmesi anlamlarını kapsayan bir terimdir.
- Antifungal (antimikotik): Mantarların üremelerinin inhibisyonunu ve öldürülmesini ifade eder.
- Antimikrobial: Mikroorganizmaların üremelerine mani olan veya öldüren kimyasal, fiziksel ve biyolojik maddeler.
- Antiparaziter: Parazitleri öldüren veya üremelerini inhibe eden maddeler.
- Antisepsis: Sepsise mani olunması anlamında olup, vücuda tatbik edilen kimyasal maddeler yardımıyla mikropların inhibisyonunu ifade eder.
- Antiseptik: El, yüz, kol, bacak, ayak veya vücudun herhangi bir bölgesine, mikropların üremelerine mani olmak, öldürmek veya bunlardan temizlenmek amacı ile uygulanan maddelere verilen isimdir. Pratikte, her ne kadar yukarıda bildirilen anlamda kullanılırsa da kelime olarak, bozulmaya veya putrefaksiyona mani olmayı da ifade eder. Antiseptik maddeler vücuda tatbik edildiklerinden, tahriş edici veya zarar verici bir nitelikte olmaması gereklidir. Bunu sağlamak için genellikle dilue solusyonlar kullanılır ki bunlar da bakterisid olmaktan ziyade, bakteriostatik etkiye sahiptirler.
-Antiviral: Virusların üremelerine mani olan veya öldüren maddeler için kullanılan terimdir.
-Asepsis: Mikroorganizmaların giderilmesidir
-Bakterisid: Bakteriler ve apatojenik bakterilerin vegetatif formlarını öldüren maddeler.
-Bakterisidal: Bakteriler üzerine öldürücü etki yapma durumu.
-Bakteriostasis: Bakterilerin üremelerine mani olunması,
-Bakteriostatik: Bakterilerin üremelerine mani olucu kimyasal, fiziksel, v.s. ajanlar
-Dezenfeksiyon: Kelime anlamı, infeksiyonu giderme veya infeksiyondan arıtılmış hale getirmektir. Dezenfeksiyon, genellikle, hastalık oluşturan etkenin öldürülmesini veya giderilmesini amaçlar. Bu nedenle de dezenfektanlar patojenik etkene karşı özel olarak seçilir ve kullanılırlar. İyi seçildikleri ve usulune uygun olarak kullanıldıkları zaman, dezenfektanlardan o spesifik etkene karşı olumlu sonuçlar alınabilr.
-Dezenfektan: Dezenfeksiyon amacı ile kullanılan kimyasal maddelere verilen isimdir.
-Fungisid: Patojenik olan ve olmayan mantarları öldüren maddeler.
-Fungistasis: Mantarların üremelerine mani olunmasıdır.
-Fungistatik: Mantarların üremelerine mani olan kimyasal, fiziksel, v.s. ajanlar
-Germisid: Mikroorganizmaları (germleri) öldürmek için kullanılan ajanlar
-Germisidal: Mikroplar üzerine öldürücü etki yapma durumu
-Mikrobisid: Mikropları öldüren maddelere verilen isim.
-Mikrobisidal: Mikropların üzerine öldürücü etki gösterme durumudur.
-Mikrobistasis: Mikropların üremelerine mani olunması.
-Mikrobistatik: Üremeye mani olan maddelere verilen genel isim.
-Pastörizasyon: Süt veya diğer sıvı maddeleri 65 °C' de 30 dakika veya 71 °C' de 30-40 saniye ısıtmakla hastalık yapıcı mikroplardan temizleme işlemine verilen isimdir. Ancak, bu ısılara dayanıklı birçok mikroorganizmalar (termofiller) ve sporlar vardır. Bu nedenle de, pastörize edilmiş sütte hastalık oluşturan mikrop bulunmaz, fakat buna karşılık, ısıya dayanıklı olanlar ve sporlar bulunabilir.
-Sporosid: Sporları öldüren ajanlara verilen genel bir isimdir.
-Sporosidal: Sporları öldürme işlemini ifade eder.
-Sterilizasyon: Bütün canlıların öldürmesini amaçlayan ve çok fazla uygulama alanı olan bir mikrop giderme yöntemidir. Pratikte bir çok sterilizasyon yöntemleri vardır.
-Tyndalizasyon: Protein, karbonhidrat ve serum gibi ısıya dayanıksız maddeleri içeren sıvılar veya besi yerlerindeki mikropları gidermede aralıklı (3 gün arka arkaya ve her gün 70-80 °C' de bir saat) ısıtma yöntemi uygulanır. Ancak bu yöntemle, fazla kontamine maddeler sterilize edilemezler.
-Virusid: Virusları öldüren maddelere verilen addır.
-Virusidal: Virusları öldürme işlemidir. Pratikte mikroorganizmaları öldürmede veya gidermede birçok yöntemler kullanılmaktadır.