Mantarlarda başlıca 5 tür aseksüel spor oluşumuna rastlanmaktadır. Bunlar da :
1-Artrosporlar (arthrospore) : Artrospor oluşumunda, hifalarda çok büyük bir şekil değişikliği görülmez. Sadece, reprodüktif hifalar, enlemesine septumlarla bölünerek ayrılırlar (fragmentasyon). Bazı artrosporların kenarları hafifçe kalınlaşmıştır. Biçimleri, genellikle, oval veya silindiriktir. Türlere özgü bir büyüklük gösteren artrosporlar, hifalardan ayrıldıktan sonra serbest kalır ve uygun ortamlarda çimlenerek her biri tekrar aynı tür mantarı oluştururlar. Dermatofitlerde artrosporlara, genellikle, deri ve kıllar üzerinde rastlanır. Kültürlerde pek az oluşurlar. Ayrıca, birçok mantar türlerinde de (Dermatofitler, Trichosporon, Geotrichum, C. immitis, vs.) artrospor oluşumu vardır.
Arthrospor oluşumu yandaki şekilde gösterilmektedir. | |
2-Blastosporlar : Flamentöz Ascomycetes mantarlarında, mayalarda ve maya benzeri koloni oluşturan mantarlarda, hifaların çeşitli yerlerinde, genellikle, birden fazla küçük tomurcuklar (blastosporlar) meydana gelir ve çoğalma, bu tür sporlar aracılığıyla devam ettirirler. Blastosporlar olgunlaştıktan sonra serbest hale geçerler. Blastosporlar hifalara veya ana hücreye yapışık olarak da kalabilirler. Örn. Saccharomyces cerevisiae gibi.
3- Klamidosporlar (chlamydospore) : Hifalarda bulunan hücrelerin bazıları daha büyür, gelişir, kenarları (hücre duvarları) kalınlaşır ve protoplazması konsantre hale gelerek klamidosporları oluştururlar. Bu tarzda meydana gelen ve etrafı kalın bir hücre duvarı ile çevrili olan sporlar, çevresel koşullara (mekanik, fiziksel ve kimyasal faktörler) çok dayanıklılık gösterirler. Klamidosporlar, hifaların, orta, yan ve uçlarında meydana gelebilirler. Mucoraceae familyasına ait türlerde bu tarz sporulasyona fazlaca rastlanır.
Çeşitli aseksüel sporlar yandaki şekilde gösterilmektedir. A) Konidiospor B) Blastospor C) Klamidiospor | |
Yukarıda bildirilen 3 tarzda oluşturulan sporlar Tallosporlar adı altında da toplanmaktadırlar.
4- Konidiosporlar (conidiospore) : Bu tür sporlara, flamentöz Ascomycetes ve bir çok Deuteromycetes (Fungi imperfecti) mantarlarında rastlanmaktadır. Sporlar (conidiae ), özel reprodüktif hifaların (konidiofor, conidiophore) yanlarında veya uçlarında meydana gelirler. Bu hifalar, aerial hifaların modifikasyonu ve diferensiye olması sonu teşekkül ederler. Bazı sporlar da doğrudan doğruya fertil hifa üzerinde oluşmaktadırlar. Bir kısmı da kısa bir sterigmata üzerinde gelişmektedirler (Sporotrichum da olduğu gibi). Konidiumlar, genellikle, oval, yuvarlak, şişe benzeri, armut, mekik, puro biçiminde, büyük veya küçük boyutlarda olabilirler. Konidiosporların büyüklüğü, şekli, yapısı, dizilişi ve diğer özellikleri ile konidioforların morfolojik karakterleri mantar türlerinin ayırımında işe yarayan önemli kriterler arasındadır. Bu tarz sporulasyona Aspergillus, Penicillium ve Hormodendrum cinslerinde fazlaca rastlanmaktadır.
Deuteromyceteslere ait mantarlardan özellikle Dermatofitlerde (Microsporum, Trichopyton cinsleri) aynı hifa üzerindeki iki türde konidium oluşmaktadır. Bunlardan tek hücreli olanlar hifa üzerinde çeşitli yerlerde lokalize olmuşlardır ve küçük, oval, yuvarlak veya genellikle armut biçimindedirler. Mikrokonidium (microconidium, microaleuriospor) olarak adlandırılan bu sporlar, bazı mantar türlerinde çok sayıda olmasına karşın, diğerlerinde az veya çok nadir bulunabilir. Çok hücreli, mekik, puro veya limon biçiminde olan büyük sporlar, makrokonidiumlar ( macroconidium, macroaleuriospor ) enine septumlarla birden fazla hücreye bölünmüştür. Örn. M. nanum ’da 2-3 ve M. canis ’de ise 7-10 hücre bulunur.
Çeşitli konidiosporlar yandaki şekilde gösterilmektedir. A) Mikrokonidium B) Makrokonidium | |
Bazen, konidiosporlar (makrokonidium veya mikrokonidiumlar) hifa üzerinden doğrudan doğruya çıkarlar ve kendilerini taşıyan herhangi bir vejetatif hifa veya konidiofor bulunmayabilir (sapsız konidia, sesil konidia). Bazen de konidium özel bir hifa veya konidioforla esas hifaya bağlanır (saplı konidia, pedikulat konidia).
5- Sporangiosporlar : Bu tarz sporulasyona, Phycomcetes mantarlarında rastlanır. Sporlar (sporangiospor) , bunları taşıyan özel hifaların (sporangiofor) uçlarında oluşan büyük ve yuvarlak keseler (sporangium) içinde bulunurlar. Sporlar, genellikle, küçük dehidre ve kenarları kalıncadır. Sporangiumların alt kısımlarında, buna destek olan kolumella (columella) vardır. Sporangiumların patlaması ile sporlar dışarı saçılır, uygun ortam ve çevresel koşullar altında filizlenerek kendi türlerine özgü mantarları meydana getirirler. Örn. Rhizopus nigricans ’da olduğu gibi.
Rhizopus nigricans ‘da sporangiofor ve sporangiumlar yandaki şekilde gösterilmektedir. | |
Suda yaşayan Pyhcomycetes mantarlarının bazılarında sporların flagellumları vardır ve bunlar aracılığı ile hareket ederek uygun ortamlara ulaşırlar (zoospor). Örn. Saprolegnia mantarlarında olduğu gibi.