01. Genel Bilgiler
Salmonellalar doğada çok yaygın olarak bulunan Enterobacteriaceae familyasına bağlı bakterilerdir. Adlarını Salmon adlı araştırıcıdan almışlardır. Hastalık etkenleri ve hayvanlarda yaptıkları başlıca hastalıklar aşağıdaki gibidir.
S. abortus equi : Atlarda abortus
S. abortus ovis : Koyun ve keçilerde abortus
S. cholera suis : Domuz paratifosu
S. pullorum, S. gallinarum : Kanatlılarda pullorum-tifo
S. typhimurium : Hayvanlarda gastroenteritisler
S. derby
S. newport
S. anatum
S. infantis
S. enteritidis
Salmonella hakkında klinik mikrobiyoloji ve gıda mikrobiyolojisi sayfalarında da bilgi bulunmaktadır.
02. Etiyoloji
Salmonellalar Gram negatif, kısa küçük çomaklar tarzında 0.7-1.5 x 2.0-5.0 µm’dir. Boyalı preparatlarda genellikle tek tek görünürler. Sporsuz ve kapsülsüzdürler. S. pullorum ve S. gallinarum haricinde hareketlidirler. Genel besi yerlerinde kolaylıkla ürerler. 37 oC de 24-48 saatte küçük, yuvarlak S tipi koloniler meydana getirirler. Buyyonda homojen hafif bulanıklık oluştururlar. Biyokimyasal aktiviteleri oldukça yüksektir. Salmonella izolasyonlarında kullanılan besi yerlerini bileşimi, önemli iki özelliklerini ortaya çıkarma esasına dayanmaktadır. Bu özellikler H2S oluşturmaları (S. paratyphi hariç) ve laktozu fermente edememeleri olup E. coli ’den ayırımlarında kullanılan en önemli testlerdir. MacConkey agarda renksiz koloniler, Brillant Green agar’da pembe koloniler oluştururlar. Son yıllarda propylen glycol’den asit oluşturma esasına dayanan Rambach besi yerinden de yararlanılmaktadır. Salmonella’lar üreye etkilemezler. Genellikle, glukoz, mannitol ve mannozu asit ve gaz oluşturarak fermente ederler (S. typhi ve S. gallinarum bu karbonhidratlardan yalnızca asit oluştururlar. Sitratı etkiler, jelatini eritir, Lizin dekarboksilaz ve Metil red pozitif Voges proskauer ve indol testleri negatiftirler. Septisemi veya atık yapan hayvanlardan alınan organ materyallerinden izolasyon kolay olmasına karşın yem ya da dışkı gibi materyallerden etken aranmasında zenginleştirme yöntemlerinin kullanılması gerekir. Bu amaçla tetrathionatlı buyyon, selenit F buyyon gibi besiyerlerinden yararlanılır. Salmonella etkenlerinin antijenik yapıları, özellikle identifikasyonlarında gerekli olduğundan, şimdiye kadar yapılan çalışmalarda 2200 Salmonella serotipleri belirlenmiştir. Salmonellaların ayırımında O, H, Vi gibi antijenik özelliklerinden yaralanılmaktadır. Salmonellalar endotoksin, enterotoksin ve sitotoksin sentezlerler. Salmonellalara spesifik O-1 fajı identifikasyonda güvenle kullanılabilmektedir. Salmonella’lar ısıya dayanıklı değillerdir. 55 oC de 20 dakikada tahrip olurlar. Düşük ısıya direnç gösterirler.Antiseptik ve antibiyotiklere duyarlıdırlar. Salmonella etkenleri Kauffmann’a göre 4 alt cins grubunda incelenmektedir.Bu alt cinsler bazı biyokimyasal testlerle birbirlerinden ayılabilmektedir.
03. Epidemiyoloji
Salmonellaların genel bulaşma şekli sindirim kanalıdır. Abort materyalleri, dışkı yada bunlarla kirlenmiş yem ve diğer gıda maddeleri bulaşma nedenidir. S. pullorum ya da S. gallinarum infeksiyonlarında vertikal bulaşma da söz konusudur.
04. Hastalık Belirtileri
Atlarda S. abortus equi’ye, koyunlarda da S. abortus ovis’e bağlı abortus’lar şekillenir. Doğan yaveular bir süre yaşadıktan sonra ishal, septisemi gibi belirtilerle ölürler. S. pullorum ve S. gallinarum civciv ve yetişkinlerde ishale, ölümlere, yumurta veriminde düşme, gelişme geriliği gibi sorunlara yol açar. Özel olmayan salmonella infeksiyonlarında etkenler genellikle hayvanlarda gastroenteritislere neden olurlar.
05. Laboratuvar tanısı
Laboratuvara dışkı, aborte fetus ya da organ numunesi, gıda ya da yem gönderilebilir.
05.01. Bakteriyoskopi
Marazi maddelerden hazırlanan preparatlar Gram boyama tekniğine göre boyanır. Ancak boyama ile teşhis konması mümkün değildir.
05.02. Kültür
Laboratuvara getirilen atık fetus ya da anneye ait materyallerden kanlı agar, MacConkey agar gibi besiyerlerine ekim yapılır. Gıda veya dışkı gibi maddeler zenginleştirme besiyerlerine ekildikten ve zenginleştirmeye tabi tutulduktan sonra bu besiyerlerine ekilir. Üreyen kolonilere identifikasyon testleri uygulanır ve tip spesifik serumlarla tiplendirilir.
05.03. Hayvan Deneyi
Abortuslar için gebe kobaylara inokulasyonlar yapılabilir.
05.04. Serolojik Testler
Atık yapan kısraklarda bakteriyolojik muayene yapılamadığı ya da portör saptanması için kan serumundan tüp aglütinasyon testi yapılır. Atık yaptıktan 20 gün sonra aglütinasyon testi yapılır ve 1/1000 ve üzeri pozitif kabul edilir. S. abortus ovis ve kanatlı salmonellalarından ileri gelen infeksiyonlar da tüp aglütinasyon testi ile belirlenebilir. Kanatlılarda ayrıca lam üzerinde boyalı antijenle yapılan lam aglütinasyon testi vardır. Bu test taze kan veya serum ile yapılabilir. Saha taramalarında kullanılmaktadır.
05.05. Moleküler Yöntemler
Son yıllarda PCR tekniği salmonellaların genetik tanısında kullanılmaya başlanmıştır.
06. Tedavi
Yavru atmaları antibiyotiklerle önleme imkanı yoktur. Ancak, canlı doğan hayvanlara geniş spektrumlu antibiyotikler verilebilir. Kanatlılarda S. gallinarum ve pullorum için antibiyotiklerle tedavi önerilmez. Hastalık vertikal bulaştığından hayvanlar itlaf edilmelidir.
07. Korunma
Aşı uygulamaları yapılabilir. Portör taraması ve ayıklanması esas mücadele sistemidir.